Analoji kelimesi Yunanca analogia kelimesinden gelir. Kelime ana öneki ve logos son ekinden oluşur . Ana, “tekrar”, “üzerine” veya “geri” anlamına gelirken, logia kelimesi ” konuşma”, “kelime” veya “oran ” anlamına gelir. Kelime birlikte “oran”a benzer bir şey ifade eder. Klasik antik çağlardan beri filozoflar, fizikçiler, ilahiyatçılar ve hukuk bilginleri analoji kavramını araştırmış ve tartışmışlardır. Analoji kullanımı, özellikle bilişsel araştırma alanında, son yıllarda popülerlik açısından yeniden canlanmıştır.
Analoji; bir çıkarım veya akıl yürütme olarak iki şey veya olay arasındaki benzerliğe dayanarak, bunlardan birisi hakkında verilen bir hükmü diğeri hakkında da vermektir. Diğer bir ifadeyle; görülen ve bilinen benzerliklerden, görülmeyen ve bilinmeyen benzerlikleri ortaya çıkarmaktır. Benzetmeler, tanıdık bir şey ile tanıdık olmayan bir şey arasında paralellikler çizerek karmaşık fikirleri açıklamaya yardımcı olmak için kullanılır. Karşılaştırılan iki şey arasındaki benzerlikleri vurgulayarak soyut kavramları daha somut ve anlaşılması daha kolay hale getirebilirler. Benzetmeler genellikle edebiyatta, retorikte ve günlük dilde fikirleri iletmek ve canlı imgeler oluşturmak için kullanılır.
Analoji, zihnin özelden özele yürüyüşüdür. Analoji, genel özelliği bakımından tümevarım ve tümdengelimin birlikte kullanımından oluşan akıl yürütmedir. Öncüllerde ortak olan özellik ya da benzerliklerin sonuçta da olduğunu varsayan bir çıkarım biçimidir. Analojide ortak özelliklerin sayısı ne kadar çok olursa, sonucun doğru olma ihtimali de o kadar artar. Öncüllerin doğruluğu sonucun doğruluğu için ihtimal sağlamakta, fakat sonucu ispatlamaya yetmemektedir. Bu sebeple analojiyi tek başına bir akıl yürütme yolu olarak saymayanlar; onu, çok zaman endüksiyonun bir çeşidi gibi görmüşlerdir. Bunlara göre analoji ile yapılan bir çıkarımda hem dedüksiyon hem de endüksiyon bulunmaktadır. Burada aklın iki türlü hareket ettiği göze çarpar.
Örnek 1: Mars ile Dünya; su, hava ve toprak bakımından birbirine çok benzer.
Dünya’da yaşam var.
O hâlde Mars’ta da yaşam olabilir.
Analojik akıl yürütmeler, deneyden çok gözleme dayalı olan astronomi gibi doğa bilimlerinde, sosyal bilimlerde ve günlük konuşmalarda sık kullanılan çıkarımlardır.
Örnek 2: İstanbul ve Ankara büyük şehirdir. İstanbul’da trafik sıkışıktır.
O hâlde; Ankara’da da trafik sıkışıktır.
Analoji (benzeşim) de Sonuç zorunlu ve kesin olmadığından mantıksal geçerlilik yoktur. Ayrıca her zaman kesin sonuç vermediğinden bazen bilimsel güvenilirliği olmayabilir.
İlk yorum yapan siz olun