Fransız filozof Henri Bergson, ahlakı ikiye ayırarak toplumsal düzen ile bireysel sezgi arasında derin bir karşıtlık kurar: Kapalı ahlak ve açık ahlak. Ona göre ahlak, yalnızca toplumsal kurallarla değil, aynı zamanda sezgisel bir içtenlikle de şekillenir.
1. Kapalı Ahlak: Toplumsal Düzenin Koruyucusu
Kapalı ahlak, akla dayanan, kurallar ve alışkanlıklarla şekillenen bir ahlak türüdür. Toplumun düzenini ve sürekliliğini sağlamak için bireyin dışında konmuş kurallardan oluşur. Bu ahlak, bireyde otomatikleşmiş davranış kalıplarına, alışkanlıklara ve mekanik itaate dayanır.
- Toplumun varlığını sürdürmesi için gereklidir.
- Yasaklayıcı, sınır koyucu ve durağan bir yapıdadır.
- Bireyin değerinden çok toplumun devamlılığı önceliklidir.
- Ahlaki davranış, alışkanlıklarla tekrarlanır.
2. Açık Ahlak: Sezginin ve Evrensel Sevginin Yolu
Açık ahlak, sezgiye dayalı ve bireyin içsel özgürlüğüyle ortaya çıkan evrensel bir ahlaktır. Bergson’a göre bu ahlak, büyük ahlakçılar, azizler ve kahramanlar tarafından temsil edilir. Bu bireyler, içsel sezgileriyle toplumun sınırlarını aşar ve yeni değerler yaratır.
- Evrensel, özgürleştirici ve geliştiricidir.
- Sezgi ve içten gelen bir ilhamla ortaya çıkar.
- İnsanlığı kucaklayan, bireyin yüceliğini esas alan bir ahlaktır.
- Statik değil dinamiktir, değişim ve ilerlemeyi teşvik eder.
3. İki Ahlak Arasındaki Fark
| Özellik | Kapalı Ahlak | Açık Ahlak |
|---|---|---|
| Kaynağı | Akıl ve alışkanlık | Sezgi ve içsel heyecan |
| Amacı | Toplumun devamı | İnsanın gelişimi ve evrensel iyilik |
| Yapısı | Statik, sınırlayıcı | Dinamik, özgürleştirici |
| Temsilcileri | Toplumun sıradan bireyleri | Azizler, kahramanlar |
| Evrensellik | Yerel ve kısmi | Evrensel ve tüm insanlığı kapsayan |
4. Bergson’a Göre Ahlakın Evrimi
Bergson’a göre ahlaki gelişim bireylerin sezgisel sıçramalarıyla mümkündür. Açık ahlak, zamanla kapalı ahlakın katı sınırlarını yıkar ve toplumu daha yüksek bir bilinç düzeyine taşır. Yaratıcı bireylerin öncülüğünde eski, tutucu ahlakın yerini alan bu yeni ahlak anlayışı, insanlığı daha ileriye götürür.
5. Ahlaki Seçim: Özgürlükle Gelen Aydınlık
Açık ahlak bireyin özgürce seçtiği, tartışarak benimsediği bir ahlaktır. Dayatmaya değil, gönüllü kabule dayanır. Toplum adına değil, insanlık adına ahlaki bir seçim sunar. Bu nedenle bireysel olduğu kadar evrensel bir nitelik taşır.
Sonuç
Henri Bergson’un ahlak anlayışı, ahlakı sadece toplumun normlarıyla açıklayan yaklaşımlara karşı yeni bir soluk getirir. Onun için gerçek ahlak, sezgisel olan, bireyin içinden doğan ve insanlığı yücelten ahlaktır. Ahlakın evrimi, bireyin özgürlüğünden ve sezgisel aydınlanmasından geçer.
İlk yorum yapan siz olun