Dış dünyayı beş temel duyumuzla algılarız: görme, işitme, dokunma, tatma ve koklama. Ancak organizmanın içsel işleyişini, bedenin konumunu ve dengesini kavramamızı sağlayan başka özel duyular da vardır. Bunlar kas duyusu (hareket duyumu), hâl duyusu ve denge duyusudur. Günlük yaşamda farkında olmadan sürekli kullandığımız bu duyular, insanın hem biyolojik varlığını hem de çevresiyle uyumunu sürdürmesi için vazgeçilmezdir.
Hâl Duyusu
Hâl duyusu, organizmanın içsel durumunu bildirir. Açlık, tokluk, susuzluk, yorgunluk, mide bulantısı, bunalma veya zindelik gibi hisler bu kapsama girer.
- Bu duyunun oluşmasında hipotalamus önemli rol oynar.
- Hipotalamus, beslenme, iç denge (homeostazis), endokrin sistem ve otonom sinir sistemi üzerinde düzenleyici bir merkezdir.
- Örneğin mide duvarlarının kasılması açlığı, boğazın kuruması susuzluğu hissettirir.
Henüz fizyolojik mekanizmaları tam anlamıyla açıklanamasa da hâl duyusu, yaşamın sürekliliği için hayati öneme sahiptir.
Kas Duyusu (Hareket Duyumu)
Kas duyusu, 19. yüzyıldan itibaren “altıncı duyu” olarak adlandırılmıştır. İnsan, görmeden veya dokunmadan, kaslarının duruşunu, gerginliğini ve hareketlerini bu duyuyla algılar.
- Kas mekikleri ve kirişlerdeki alıcılar kasın ne kadar gerildiğini ya da gevşediğini bildirir.
- Eklemlerdeki alıcılar vücudun pozisyonunu beyne iletir.
- Bu sayede insan, nesnelerin ağırlığını, sertlik ya da yumuşaklığını tahmin edebilir.
Kas duyusu olmasaydı ayakta durmak, yürümek ya da basit bir hareketi başlatıp durdurmak bile mümkün olmazdı.
Denge Duyusu
Denge duyusu, bedenin mekândaki konumunu korumasını sağlar. Bu sistemin temel organları iç kulaktaki yarım daire kanalları, otolitler ve tüy hücreleri, ayrıca bilgiyi işleyen beyinciktir.
- Başın eğilmesiyle sıvı hareket eder, tüy hücreleri uyarılır ve beyne bilgi iletilir.
- Beyincik, bu bilgileri işleyerek vücudun uygun pozisyonda kalmasını sağlar.
Doğadaki birçok refleksif hareket de denge duyusunun eseridir:
- Balığın suda yön bulması,
- Kurbağanın ters çevrildiğinde hızla düzelmesi,
- Kedinin düşerken dört ayağı üzerine inmesi.
Genel Değerlendirme
Kas duyusu, hâl duyusu ve denge duyusu, beş temel duyunun ötesinde insanın içsel algı sistemini oluşturur. Bu duyular:
- İç organların durumunu bildirir,
- Bedenin duruş ve hareketlerini kontrol eder,
- Dengenin korunmasını sağlar.
Tümü birlikte çalışarak hem organizmanın içsel düzenini (homeostazis) hem de dış dünyaya uyumlu hareketini mümkün kılar.
İlk yorum yapan siz olun